Marcel Gauchet is een Franse filosoof, historicus en socioloog, vooral bekend om zijn werk over de ontwikkeling van religie, politiek en de moderne samenleving. Hij werd geboren in 1946 en staat bekend als een denker van de moderniteit – iemand die probeert te begrijpen hoe onze hedendaagse wereld zo geworden is als hij nu is.

Waarom is Gauchet relevant voor het onderwijs?

Gauchet laat zien dat we in een post-religieuze samenleving leven: religie is niet meer de centrale structuur die ons leven richting geeft. In plaats daarvan is de mens zelf centraal komen te staan. Dat klinkt als vrijheid, maar het betekent ook: we moeten zélf zin en richting geven aan het leven. En precies daar krijgt het onderwijs een nieuwe, bijna symbolische rol.

De school wordt in Gauchet’s visie een plek waar we de samenleving aan kinderen doorgeven – zonder dat we kunnen terugvallen op één duidelijke waarheid of autoriteit. Leerkrachten staan dus in het midden van een cultureel en moreel overdrachtsproces. Ze geven niet alleen kennis, maar ook manieren van samenleven, van omgaan met verschillen, conflicten, gezag en verantwoordelijkheid.

Gauchet helpt ons begrijpen waarom het gezag van de leerkracht niet meer vanzelf spreekt en waarom opvoeden en onderwijzen vandaag de dag zo complex aanvoelt. Tegelijk geeft hij taal aan waarom onderwijs zó essentieel is voor de toekomst van onze samenleving.

In een wereld waar de kerk, de dominee of de burgemeester niet meer automatisch het laatste woord heeft, is ook de rol van de leerkracht veranderd. Waar vroeger gezag vaak gebaseerd was op positie, moeten we het nu hebben van iets anders. Maar wat dan? En hoe behoud je gezag zonder autoritair te worden?

Filosoof Marcel Gauchet biedt een interessante blik. Hij zegt: de school is niet alleen een plek waar kennis wordt overgedragen, maar ook een symbolische plek. Hier leren kinderen hoe de samenleving werkt, welke waarden belangrijk zijn, en – misschien wel het spannendste – hoe we omgaan met macht, verschillen en grenzen.

De school als nieuwe kerk?

Volgens Gauchet is onderwijs een soort ‘nieuwe kerk’. Niet in religieuze zin, maar als dé plek waar we de samenleving doorgeven. Vroeger deed religie dat, nu doet onderwijs dat. En dat maakt onze rol als leerkracht behoorlijk belangrijk. Want we geven niet alleen sommen en spelling door, maar ook sociale codes, hoe je met elkaar omgaat, hoe je omgaat met conflicten, en hoe je in deze tijd grenzen stelt.

Gezag bouw je op, niet af

Kinderen luisteren vandaag de dag niet meer automatisch omdat je “de juf” of “de meester” bent. Ze willen weten:
👉 Kun jij mij dragen als het moeilijk wordt?
👉 Ben jij veilig?
👉 Weet jij wat je doet?

Autoriteit komt dus steeds minder voort uit formele positie, en steeds meer uit de relatie die je opbouwt. Warmte én duidelijkheid. Niet óf-óf, maar én-én.

Duidelijk zijn zonder hard te worden

Kinderen hebben grenzen nodig, maar geen strafkamp. Als je helder bent over wat wel en niet kan, en tegelijkertijd laat merken dat je blijft – ook als het schuurt – bouw je echt gezag op. Niet gebaseerd op angst, maar op vertrouwen. En dat is precies waar Gauchet op doelt: de moderne samenleving vraagt een andere vorm van overdracht. Niet meer top-down, maar in verbinding.

En dan nog dit…

Misschien wel de grootste uitdaging: jezelf reguleren als het spannend wordt. Want als jij uit verbinding schiet, raakt je gezag snel zoek. Leiderschap in de klas begint dus bij jezelf. Niet omdat jij perfect moet zijn, maar omdat je laat zien hoe een volwassene met gevoelens en grenzen omgaat.

In het kort:

• Onderwijs is symbolisch werk: je draagt veel meer over dan alleen kennis.
• Gezag komt niet vanzelf meer met de functie – je bouwt het op via relatie en betrouwbaarheid.
• Kinderen hebben behoefte aan structuur én nabijheid.
• Je eigen stressregulatie is de basis van jouw gezag.

Wil je hier dieper op ingaan met je team? Of zoek je handvatten om dit praktisch te maken in je klas? Ik denk graag met je mee – stuur me een berichtje!