Makarenko werd geboren op 13 maart 1888 in Bilopillya, Oekraïne, en overleed op 1 april 1939 in Moskou. Hij begon zijn carrière als leraar en ontwikkelde later een pedagogisch systeem dat gericht was op het heropvoeden van jongeren door middel van collectieve opvoeding en arbeid. Zijn bekendste werk is de “Gorki-kolonie”, een instelling voor jongeren waar hij zijn theorieën in de praktijk bracht.
Stel je voor: een groep jongeren die door oorlog, armoede of verlies hun ouders zijn kwijtgeraakt. Ze zwerven rond, raken verstrikt in diefstal en geweld. Het zijn ‘moeilijke’ jongeren, afgeschreven door de samenleving. Tot iemand als Anton Makarenko zegt: “Wacht eens even. Deze jongeren verdienen een toekomst. En die gaan we samen bouwen.”
Wie was Makarenko?
Anton Makarenko (1888–1939) was een Oekraïense pedagoog die opgroeide in de tijd van de Russische Revolutie. Hij ontwikkelde een bijzondere visie op opvoeding, gericht op collectiviteit, verantwoordelijkheid en vertrouwen. Hij geloofde niet in softe aanpak of overdreven individueel begeleiden. Kinderen groeien volgens hem op in relatie tot anderen, en ontwikkelen zich het beste in een groep die samen leert, werkt en leeft.
Hij was streng, maar rechtvaardig. Duidelijk, maar ook diep menselijk. Geen woorden maar daden, dat was zijn stijl. Zijn aanpak kreeg vorm in zijn beroemdste project: de Gorki-kolonie.
De Gorki-kolonie: opvoeden met structuur én hart
In 1920 kreeg Makarenko de opdracht een kolonie op te richten voor jongeren die op straat leefden en vaak al in aanraking waren geweest met criminaliteit. De Gorki-kolonie werd een leefgemeenschap waarin jongeren niet werden ‘opgesloten’, maar serieus genomen.
Enkele opvallende kenmerken:
🛠️ 1. Arbeid als leerweg
De jongeren werkten samen aan zinvolle taken: landbouw, onderhoud, techniek. Geen dwangarbeid, maar werk met trots. Ze leerden: jij doet ertoe, jouw inzet telt.
👥 2. Zelfbestuur door jongeren
De jongeren regelden veel zelf: van dagindeling tot het oplossen van conflicten. Ze hielden groepsvergaderingen, bepaalden hun regels en leerden samenleven.
⚖️ 3. Discipline en verantwoordelijkheid
Er was structuur. Makarenko schuwde grenzen niet. Maar die kwamen altijd met respect. Geen straffen als vernedering, maar als onderdeel van groepsverantwoordelijkheid.
❤️ 4. Geloof in herstel
Makarenko had een rotsvast vertrouwen dat ieder kind – hoe beschadigd ook – de kans verdient om te groeien. Hij keek niet naar het verleden van jongeren, maar naar hun potentieel.
Zijn visie op het kind
Makarenko zag het kind als veranderbaar. Niet als zielig slachtoffer, maar als krachtig wezen dat zich ontwikkelt in verbinding met anderen. Opvoeding was voor hem geen individueel proces, maar een sociale taak van het collectief. Hij verzette zich tegen eenzijdige, psychologiserende benaderingen van kinderen. Niet eindeloos praten, maar meedoen, meedraaien, medeverantwoordelijk zijn.
Waarom is Makarenko nog steeds relevant?
In een tijd waarin we soms doorslaan in individueel maatwerk of leerlingen vooral als probleem of diagnose zien, biedt Makarenko een fris tegengeluid: vertrouw op de kracht van het collectief. Geef kinderen verantwoordelijkheid. Laat ze ervaren dat ze ertoe doen. En vooral: geef niet op.
Zijn ideeën zijn verrassend actueel voor leerkrachten die zoeken naar verbinding, groepsvorming, sociale veiligheid en eigenaarschap bij leerlingen.
Tot slot
Makarenko zei ooit:
“Opvoeden is niet wat je zegt tegen een kind, maar hoe je samen leeft, werkt en strijdt voor iets groters dan jezelf.”
Misschien is dat wel zijn grootste les. Niet opvoeden om te controleren, maar om te verbinden, versterken en vertrouwen.
💡 Tip: Wil je met je klas werken aan groepsvorming op een manier die Makarenko zou waarderen? Denk dan eens aan gezamenlijke projecten, taken verdelen, groepsvergaderingen met echte verantwoordelijkheid – en vooral: laat leerlingen zélf ervaren hoe fijn het is om bij te dragen aan een groep.
